بازگشت به ناگفته‌های دفاع مقدس در «برگشتن»/ فقر دغدغه‌مندی چشم‌اسفندیار تولید آثار نمایشی مقاومت است
به گزارش خبرنگار تئاتر کا 118، عرصه هنرهای نمایشی به‌ویژه تئاتر در تک‌تک گام‌های مسیر پیروزی انقلاب، حماسه هشت سال دفاع مقدس و درنهایت شکل‌گیری مفهوم مقاومت به‌عنوان تنها هنر زنده که جریان حیاتش را با نفس مخاطب دادوستد می‌کند برگی درخشان از حوزه تولیدات فرهنگ و هنر کشورمان را به خود اختصاص داده است.
پایان جنگ، آغازی دیگر برای عرصه هنرهای نمایشی بود. این‌بار عصر، عصر سازندگی بود. روحیه‌بخشی و امید بخشی به کشوری که به فاصله کوتاهی بعد از انقلاب درگیر جنگی تحمیلی شد و حال زمان آن بود تا شاهد صرف فعل یکپارچگی اتحاد و دست در دست یکدیگر نهادن برای ساختن و آبادی کشوری که هشت سال جنگ تحمیلی را پشت سر گذاشته بود.
بار دیگر مفهوم هنرهای نمایشی و تئاتر دفاع مقدس رنگ‌وبو، شکل و جلای دیگری یافت. اتفاق و رخدادی که خود به شکل‌گیری مهمترین رویداد تئاتری کشور یعنی تئاتر دفاع مقدس و تئاتر مقاومت منتج شد.
حال که در هفته دفاع مقدس قرار داریم بر آن شدیم تا به این بهانه به مرور آثار ماندگار و جریان‌ساز تئاتر دفاع مقدس کشورمان بپردازیم. در سومین گزارش از سلسله گزارش‌های این عرصه به سراغ نمایش «برگشتن» به نویسندگی خیرالله تقیانی‌پور و کارگردانی حسین مسافرآستانه می‌رویم.
«برگشتن» حسین مسافرآستانه به صحنه بعد از ۱۰ سال
حسین مسافرآستانه که در کنار هنر کارگردانی و بازیگری بیش از سه دهه در مقام مدیر در راس مدیریت تئاتر کشور از اداره کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ ارشاد اسلامی تا مدیریت مجموعه تئاترشهر و دبیری جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر و یا بخش‌های اقماری هنرهای نمایشی مانند انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس و دبیر جشنواره تئاتر مقاومت؛ دارای کارنامه پُربار و درخشانی است؛ همواره ثابت کرده در حوزه تولید آثار نمایشی به عنوان کارگردان بسیار گزیده کار و وسواسی است.
بر همین اساس وقتی در سال ۱۳۹۸ با نمایش «برگشتن» به نویسندگی خیرالله تقیانی‌پور -اثری در حوزه تئاتر دفاع مقدس- به صحنه بازگشت از آخرین تجربه کارگردانی او بیش از ۱۰ سال (کارگردانی نمایش تمام صبح‌های زمین به نویسندگی ایوب آقاخانی در سال ۱۳۸۸) می‌گذشت
اما نمایش «برگشتن» نشان داد که تا این حد وسواس و گزیده‌کاری مسافرآستانه بی اساس نیست. چرا که اجرای این نمایش در دوران کوران کرونا با وجود دوری مخاطابان از تالارهای نمایشی با دو بار تمدی در سالن چهارسو مجموعه تئاترشهر چنان خوش‌نشیتن کام مخاطبان و منتقدان شد که بار دیگر با وجود مطالبات فراوان این نمایش در تابستان سال ۱۳۹۹ در سالن سرو انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس به صحنه رفت و باز هم سیل استقبال مخاطبان از این اثر مانند اجرای پیشین آن در تئاترشهر بود.
«برگشتن» از چه می‌گوید؟
نمایشنامه «برگشتن» روایتی سرراست از فقدان حضور مادی یک شهید و تحولات اجتماعی جهان پس از اوستاما «برگشتن» از چه می‌گوید که چنین مورد اقبال مخاطبان قرار گرفت.
«برگشتن» داستان مردی است که قصد ساختن بنایی عظیم در خرمشهر دارد و این حرکت او موافقان و مخالفانی دارد. او از سویی تحت‌تأثیر دلخوری مادرش بابت پیدا نشدن برادر مفقود الاثرش است و از سوی دیگر، راز میان و او همسرش، خانواده‌اش را تا آستانه فروپاشی پیش برده است. او اکنون در همه احوال خود سایه برادر مفقودش را می‌یابد؛ گویی دستان اوست که زندگیش را پیش می‌برد و او آرام آرام بی‌اختیار از جهان اطرافش، به سوی پیش می‌رود که برادرش خواهان آن است. نمایشنامه خیرالله تقیانی‌پور روایتی سرراست از فقدان حضور مادی یک شهید و تحولات اجتماعی جهان پس از اوست.
دلیل توفیق این نمایش که در گونه دفاع مقدس به رشته تحریر درآمده از یک سو به قلم نمایشنامه‌نویس جوان اما شناخته‌شده آن، خیرالله تقیانی‌پور بازمی‌گردد که همواره در نگارش آثارش، قلمی صریح؛ صادق و پرهیز از نگاه شعارگونه دارد و از سوی دیگر کارگردان آن، حسین مسافرآستانه نیز که هنرمند کارکشته و باتجربه‌ای است. هنرمندی که همواره اثبات کرده در حیطه کارگردانی حتی اگر سال‌ها میان تولید و اجرای آثارش فاصله بیفتد؛ مهمترین مسأله برای او احترام به درک و تعقل مخاطب از یک‌سو و از سوی دیگر وسواس شدیدی است که در ارائه کاری کیفی برای مخاطبان دارد.
شرطی که همان ابتدا با اعضای گروه گذاشتم
حسین مسافرآستانه در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی کا 118با بیان آنکه مهمترین دلیل اقبال جامعه منتقدان و مخاطبان به نمایش «برگشتن» در روزهای اجرای عمومی این اثر طی پاییز ۱۳۹۸ در سالن چهارسو مجموعه تئاترشهر به صداقت و صراحت گروه در ارائه این اثر نمایشی با محوریت دفاع مقدس اختصاص بازمی‌گردد گفت: از همان ابتدا چند شرط را برای بازیگران و عوامل این نمایش مطرح کردم که مهمترین آن کنار گذاشتن تمامی تجربه‌ها، نگرش‌ها و شناخت‌شان از نشانه‌های کلیشه‌شده در عرصه تئاتر دفاع مقدس بود.
درحقیقت روند شکل‌گیری این اثر نمایشی طی یک جریان کارگاهی با هدایت و نظارت من اما باز بودن دست بازیگران صورت گرفت. اتفاقی که خوشبختانه توانست نه تنها رضایت مخاطبان که نگاه مثبت جامعه منتقدان را نیز با این اثر نمایشی همراه کند.
چرا «برگشتن»؛ موفق بود؟
دبیر سی‌ونهمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر با تاکید بر آنکه نمایش «برگشتن» قصه ساده‌ای دارد گفت: این نمایش تلاش می‌کند تا به مخاطب خود یادآوری کند که جایگاه شهدا در کشور ما با وجود تمام فراز و نشیب‌های تاریخی همواره مورد احترام بوده و خواهد بود.
آستانه یادآورشد: خط داستانی «برگشتن» روایت ساده‌ای دارد و در این نمایش ما با مادر شهیدی همراه می شویم که شهادت فرزندش به نام «عزت» را قبول نمی‌کند و لحظه به لحظه با فرزندش زندگی می‌کند. او نه معتقد است که «عزت» مفقود شده و نه شهید شده است! همین درگیری مستمر و ذهنیت و روحیات مادر در همراهی با یگانه فرزندش مدام این نکته را به مخاطب یادآوری می کند که شهدا زنده هستند و ما می‌توانیم با این نگاه و تفکر؛ فصل مهم مبارزه، مقاومت و ایثار همیشه همراه با فرهنگ ایران و ایرانی را بیش از همیشه بر پیشانی‌نوشت فعالیت‌های خود قرار دهیم.
هنرمندان دغدغه‌مندی در تئاتر دفاع مقدس را کمتر مدنظر قرار داده‌اند
مسافرآستانه درباره‌اینکه چرا آثار اصیل کمتر درباره‌این موضوع بسیار مهم خلق و اجرا شده است؟، گفت: بیشتر آثار در این حوزه مناسباتی تولیده شده‌اند و هنرمندان دغدغه‌مندی را برای حضور در این عرصه مدنظر قرار نداده‌اند و کمتر ما شاهد هنرمندانی بوده‌ایم که با مطالعه در این باره دقیق شده‌اند و همچنان مسائل ناگفته در زمینه جنگ تحمیلی باقی مانده است و باید به دنبال چیزهای ناگفته شده باشیم و بنابراین آنچه هم گفته شده آنقدر تکراری است و زبان و شیوه تازه‌ای را هم برای گفتن همان تکرارها کمتر یافته‌ایم و این خود دلیل آشکاری برای خلق نشدن آثار درجۀ یک در این زمینه است.
در اثر به دنبال ساخت فضایی بودیم که بی‌آنکه ما نسخه بپچیم و پاسخی بدهیم، سعی کنیم همه چیز در زمان دیدن کار به مخاطبان واگذار شود. در اینجا بازی واقعیت، حقیقت و خیال در حال انجام است و سعی کرده‌ایم به ساده‌ترین شکل اجرایش کنیم و حتی عمومی‌ترین مخاطبان هم بتوانند از آن درک و دریافتی داشته باشند.
