ترکیب بند «محتشم» محک و استاندارد مرثیه سرایی منظوم است

به گزارش کا 118، مراسم بزرگداشت ‏‏«محتشم کاشانی» مرثیه سرای نامدارِ حسینی به همت انجمن آثار و مفاخر فرهنگی با حضور و سخنرانی احمد خاتمی -‏استاد ادبیات دانشگاه شهید بهشتی- ، احمد تمیم‌داری- استاد ادبیات دانشگاه علامه طباطبائی-، حمیدرضا ارباب سلیمانی- مشاور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی-، عبدالرضا مدرس‌زاده – استاد ادبیات دانشگاه ‏آزاد اسلامی واحد کاشان– و میثم نمکی -رئیس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی کاشان- برگزار شد.

شعر «محتشم» کهنه نمی‌شود

احمد خاتمی در ابتدای این نشست گفت: خوشبختانه از روز عاشورا  و از ایام نزدیک به شکل‌گیری این حادثه عظیم، ما راویان موثقی از اهل بیت(ع) داریم که به شرح این واقعه پرداخته‌اند. بر این اساس زینب کبری(س) و ام کلثوم (س) درباره واقعه عاشورا سروده‌هایی دارند. از امام سجاد (ع) و دیگران نیز مطالبی درباره این واقعه نقل شده است. همچنین چکامه بلندی از فرزدق و یا اشعاری از دعبل خزاعی و شریف رضی و دیگران نیز از واقعه کربلا به دست ما رسیده است که این نشان از توجه اهل بیت (ع) و شاعران و ادیبان پیرو اهل بیت(ع) به نقل این وقایع به زبان منظوم دارد.

او در ادامه سخنان خود گفت: هنگامی که سخن از محتشم کاشانی به میان می‌آید همه اذهان و افکار به سمت ترکیب بند معروف او معطوف می‌شود. زیرا «محتشم» مدیون همین ترکیب‌بند است و اگر این شعر نبود، شاید او آنچنان که باید مورد توجه قرار نمی‌گرفت.

استاد دانشگاه شهید بهشتی تصریح کرد: وضعیت کلی شعر «محتشم» در حد شاعران متوسط دوره صفوی و بعد از آن است، اما به دلیل عنایت و توجه خاصی که به او شد عزت و حشمتی پیدا کرد که قرن‌هاست با این شکوه معنوی و شعر آسمانی به شکل آبرومندی در میان ما زندگی می‌کند. بعید است که روزی ماجرای کربلا باشد و نام محتشم نباشد؛ این‌ها به هم گره خورده‌اند و همواره گره خورده باقی خواهند ماند.

خاتمی تأکید کرد: شعر محتشم تبدیل به نوعی محک یا استاندارد مرثیه‌سرایی منظوم شده است؛ از این رو شاعران زیادی از او تبعیت کردند. محتشم در سال ۹۹۶ قمری وفات کرد اما از آن تاریخ تا امروز نام او کمرنگ نشده و غبار کهنگی نیز بر شعر او ننشسته است. شعر او همچنان جایگاه خود را دارد زیرا این شعر مُهر الهی خورده و فراموش‌ناشدنی است. درحقیقت «آنی» در شعر محتشم هست که اجازه نمی‌دهد دیگر شعرها به ساحت او نزدیک شوند . حتی با این‌که شاعرانی چون وحشی بافقی همه ارکان شعری را رعایت می‌کنند باز هم شعر آن‌ها همانند شعر محتشم نخواهد شد.

محتشم کاشانی؛ هم عصر شعرای سبک هندی

احمد تمیم داری دیگر سخنران این برنامه بود که طی سخنانی به بیان اهمیت دوره صفویه و سبک هندی پرداخت و گفت: در حقیقت دوره صفویه ۲۵۰ سال حکومت، فرهنگ و تمدن است و پس از ساسانیان و اشکانیان از طولانی ترین دوره‌های امپراطوری ایران به شمار می‌رود. بزرگترین امپراطور این دوره نیز شاه عباس است که بخشی از حکومت او همزمان با اکبرشاه تیموری معروف به «اکبر کبیر» است.
او ادامه داد: ایران در دوره صفویه به جامعه بین‌الملل بیشتر شناسانده شد و دانشمندان بزرگی در این عصر مانند میرفندرسکی، ملاصدرا، فیض کاشانی، میرداماد و … ظهور کردند. این ها شخصیت‌های بزرگی‌اند که آثار آن‌ها هنوز هم در دانشگاه خارجی خوانده و تحلیل می‌شود. 

استاد دانشگاه علامه طباطبائی در بخش دیگری از سخنان خود به اهمیت سبک هندی اشاره کرد وگفت: ملک الشعرای بهار، علامه قزوینی، رضا قلی‌خان هدایت و … درباره سبک هندی (که محتشم کاشانی نیز هم عصر  شعرای این سبک است) بد گفته‌اند؛ البته این‌ها افراد بزرگی بوده‌اند. اما این درحالی‌ست که مثلاً در دوره ملک الشعرا حتی یک یا دو دیوان منقح از شاعران سبک هندی چاپ نشده بود.

تمیم داری تأکید کرد: سبک هندی ناشناخته مانده است و جا دارد که بیشتر مورد توجه قرار بگیرد. به گفته  عباس زریاب خویی در این دوره، شعر به فلسفه آن هم فلسفه وحدت وجودی نزدیک می‌شود، البته وحدت وجود صدرایی با آنچه که در هند مطرح می شود کاملاً متفاوت است.

استاد دانشگاه علامه طباطبائی در پایان سخنان خود با رویکردی انتقادی شعر و جایگاه شاعری محتشم کاشانی را مورد بررسی و تحلیل قرار داد.

دیوان محتشم؛ رنگین کمانی زیبا از اشعار

سپس حمیدرضا ارباب سلیمانی در این مراسم گفت: باید از انجمن آثار و مفاخر فرهنگی قدردانی کنیم که از چهره‌های بزرگی که در لابلای صفحات تاریخ فراموش شده‌اند  غبارروبی می‌کند. این یک توصیه دینی است که مفاخر و بزرگان و خدمات آن‌ها را فراموش نکنیم. این امر در جای جای قرآن کریم نیز مورد توجه و تأکید قرار گرفته است که نگاهی به گذشته داشته باشیم که چه کسانی در شکل‌گیری تمدن بشری نقش داشته‌اند تا همواره قدردان زحمات و خدمات آنان باشیم.

مشاور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ادامه داد: آنچه در بین آحاد مردم از محتشم کاشانی معروف است، ترکیب بند عاشورایی اوست؛ در حالی که در دیوان اشعار این شخصیت ادبی، اشعار مختلفی در قالب‌های گوناگون شعری باقی مانده است که این‌ها رنگین کمان، زیبایی را شکل داده‌اند. جا دارد که ما به عنوان علاقمندان حوزه فرهنگ و ادب، هر از چند گاهی به این منظومه زیبا سری بزنیم و لحظاتی را با آن انس بگیریم تا از اشعار او بهره مند شویم.

ارباب سلیمانی یادآور شد: ترکیب بند محتشم کاشانی هرروز تازگی خود را به نمایش می‌گذارد. هنوز هم در کتیبه ‌ای داخلی و خارجی که عزاداران حسینی در ایام عزای امام حسین (ع) با خود حمل می کنند، شعر او نقش بسته است. امروز اگر به شیعیان پاکستان، افغانستان، هند و حتی مسلمانان تاجیکستان هم توجه کنید؛ ترکیب‌بند عاشورایی محتشم درمیان آن‌ها می‌درخشد.

محتشم‌کاشانی؛ استاد نامدار شعر فارسی

در ادامه مراسم، عبدالرضا مدرس‌زاده نیز بیان کرد: محتشم‌کاشانی استاد نامدار شعر فارسی در روزگار صفویه است که اگر در سده‌های پیشین زیست کرده‌ بود، خود، سنایی دیگری بود. اما او در این انتخاب بیرون از اختیار خود توانست به نام شاعری تأثیرگذار خود را بنمایاند و نقشی نیک به یادگار بگذارد.

استاد دانشگاه آزاد کاشان تصریح کرد: اگرچه محتشم‌کاشانی در کارهایی مانند سرودن ماده‌تاریخ آثاری اعجازمانند از خود بر جای نهاده ‌است و عاشقانه‌های او در رساله‌جلالیه سبکی خاص از عشق و دوستی را به نمایش می‌گذارد اما همین‌که می‌پذیرد ممدوح شعر خویش را حضرات ائمه ‌هدی(ع) قرار دهد و در نهایت برای ایشان (و به‌ویژه سالار شهیدان حضرت امام حسین علیه‌السلام) مرثیه‌سرایی کند، بدان معنی است که اولا محتشم پای اعتقاد خویش ایستاده و مسیری را که شاه صفوی در ارادت‌ ورزی به آل‌الله(ع) به او و دیگران نشان داده، با تعبد و تعهد پیموده‌ است و دیگر این‌که، به‌درستی تشخیص داده که جای مرثیه‌هایی آیینی در شعر فارسی خالی است.

 انتهای پیام