حدیث مجاهدت پدافند هوایی ارتش در دوران دفاع مقدس
سرهنگ ستاد قاسم اکبری مقدم، پژوهشگر سازمان حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس ارتش در یادداشتی که در اختیار کا 118 گذاشت،نقش پدافند هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران را تبیین کرد.
به گزارش کا 118، در این یادداشت می‌خوانیم:
پدافند هوایی ستون فقرات تأمین امنیت آسمان در هر کشوری محسوب می‌شود. پدافند هوایی ارتش قدمت ۶۰ ساله دارد. زمانی که نیروی هوایی ارتش تقریبا در دهه ۳۰ تشکیل شد، پدافند هوایی هم در دل نیروی هوایی به عنوان تیپ مستقل دفاع هوایی شکل گرفت. وظیفه پدافند هوایی قبل از پیروزی انقلاب اسلامی فقط حفظ و حراست از محدوده هوافضای پایگاه‌های شکاری نیروی هوایی بوده که بعد از پیروزی انقلاب و شروع جنگ تحمیلی علاوه بر این مأموریت و بعضی مأموریت‌های تاکتیکی و حساس دیگری را نیز دنبال کرده است.
به دنبال تهاجم وحشیانه رژیم بعثی صدام، پدافند هوایی ارتش برای اجرای مأموریت خود در حفظ و صیانت از منابع و منافع کشور و با وجود محدودیت های موجود، در قالب تامین پوشش مراکز حساس و حیاتی (شامل مراکز سیاسی و اقتصادی کشور) وارد کارزار شد و نبردی بی‌بدیل را در مقابله با حملات هوایی دشمن بعثی به نمایش گذاشت و حیرت جهانیان را بر انگیخت. در سال‌های دفاع مقدس، پدافند هوایی بهعنوان یکی از فرماندهی‌های عملیاتی و مهم، زیرمجموعه‌ای از نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران و به عنوان بازوی اصلی سازمان رزم برای صیانت از آسمان ایران اسلامی شناخته می‌شد. در این مجال به بهانه سالگرد تشکیل نیروی پدافند هوایی در ۱۰ شهریور ۱۳۸۷به تبیین عملکرد و اقدامات شاخص و اثرگذار نیروی پدافند هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در هشت سال دفاع مقدس می‌پردازیم.
دفاع هوایی از مناطق مسکونی و شهرها
تعدادی از شهرهای کشور در مناطق مرزی و مرکزی در روز ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ و هم زمان با آغاز تهاجم زمینی نیروهای رژیم بعثی صدام به کشورمان، بمباران و گلوله باران شدند. دشمن که توان دفاع در برابر اراده پولادین غیور مردان ایرانی را نداشتند تصمیم به افزایش حمله هوایی و حملات موشکی به شهرها، مراکز اقتصادی و عقبه نیروهای کشورمان با بهره گیری از هواپیماهای میراژ، سوخو، میگ ۲۵ و توپولوف گرفتند. اما پدافند هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران با همت بالای خود به دفاع از شهرها پرداخت.
دشمن در ۶ ماه آغازین جنگ، چهار صد و سیزده بار به شهرهای ایران حمله نمود. در طول دفاع مقدس بالغ بر یکصد و بیست و هفت شهر و جزایر جنوبی کشورمان مورد تهاجم رژیم بعثی عراق قرار گرفت. پدافند هوایی ارتش موشک‌های اسکاد دشمن را قبل از اصابت به زمین مورد هدف قرار می‌دادند، هواپیماهای مجهز و پیشرفته دشمن را (که هدیه فرانسه، شوروی سابق و… بود) به راحتی سرنگون می‌ساختند. با وجود مشکلات عدیده ای که به دلیل تحریم‌های گسترده غرب و شرق در آماده به کار نگه داشتن سامانه ها و تجهیزات دفاع هوایی وجود داشت، پدافند هوایی دستیابی حداکثری به خودکفایی تجهیزاتی و بهره گیری بهینه از امکانات موجود را سرلوحه خود قرار داد و کارنامه درخشانی را در خنثی سازی اقدامات دشمن به جا گذاشت.
بر اساس اسناد موجود، پدافند هوایی کشور علاوه بر انجام تمام مسئولیت ها و ماموریت‌های عملیاتی محوله، با استقرار در شهرها، مناطق مسکونی و برخی از راه های ورودی به این مناطق، با همه توان کوشید تا با دفاع مؤثر هوایی از آنها حفاظت کند. که در این راستا تعداد زیادی از هواپیماهای مجهز و پیشرفته رژیم بعثی صدام که هدیه ابرقدرتها بود را سرنگون ساخته و از آسمان میهن و اعتقادات خود دفاع کردند. ساقط نمودن چندین فروند هواپیما در شهرهایی همچون اراک، تهران، اصفهان، کرمانشاه و… سندی ارزشمند از این حماسه ماندگار کارکنان غیور پدافند هوایی است. پدافند هوایی ارتش، امنیت و تامین پوشش هوایی بیش از ۵۸۹ نقطه از نقاط حساس و حیاتی کشور را تأمین می‌کرد.
حماسه سایت سوباشی همدان
یکی از سایت‌های راداری پدافند هوایی در دوران دفاع مقدس، سایت راداری سوباشی همدان است. این سایت نقش ویژه و مؤثری در مقابله با تهاجمات هوایی رژیم بعثی صدام در دوران جنگ تحمیلی ایفا کرد. از جمله کارهای بزرگ سایت راداری سوباشی در تامین امنیت کشور، می‌توان به عملکرد این سایت در تاریخ ۲۶ بهمن ماه ۱۳۶۵ و سرنگونی یک فروند هواپیمای جنگی راهبردی میگ ۲۵ عراقی اشاره کرد. پس از سرنگونی هواپیمای میگ ۲۵ عراقی، کارشناسان نظامی دنیا بر قدرت پدافند هوایی جمهوری اسلامی ایران تاکید نموده و مأموریت میگ ۲۵ در جنگ شهرها و بمباران مردم بیگناه ایران اسلامی برای همیشه متوقف شد.
دشمن بعثی که از دفاع جانانه سایت سوباشی همدان از منطقه غرب و شمال غرب در دوران دفاع مقدس کینه در دل داشت پس از قبول قطعنامه ۵۹۸ این سایت را مورد هدف قرار داد و کارکنان رزمنده مستقر در اتاق عملیات سایت، با اعلام وضعیت قرمز به شهرهای مختلف و اعلام آماده باش به سامانه‌های پدافندی به مقابله با پرواز متخاصم پرداختند و لحظه لحظه نزدیک شدن پرواز فوق را در صفحه رادار خود داشتند ولی استوار و محکم پشت دستگاه‌ها و تجهیزات راداری سایت نشسته و عملیات دفاع هوایی را هدایت و کنترل می‌کردند که خصم زبون با شلیک یک بمب هدایت شونده لیزری رادار سوباشی را مورد هدف قرار داد و به آرزوی ننگین و کثیف خود رسیدند و ۱۹ تن از بهترین یاران ولایت را به شهادت رساندند و حماسه عاشورایی در تاریخ پدافند هوایی ایران رقم خورد.
پدافند هوایی در عملیات بیت المقدس
عملیات بیت المقدس از مورخه ۱۳۶۱/۲/۱۰ تا ۱۳۶۱/۳/۳ به مدت ۲۵ روز با رمز یا علی ابن ابیطالب(ع) در منطقه غرب کارون به وسعت ۵۴۰۰ کیلومتر از خاک ایران با هدف آزادسازی شهر خرمشهر اجرا شد. پدافند هوایی ارتش با احداث سایت‌های تاکتیکی هاگ(خیبر، تبوک، بدر و…)، به‌کارگیری کارکنان زبده آموزشی، عملیاتی و پشتیبانی جهت افزایش بهره عملیاتی سامانه‌های ارتفاع پایین و متوسط سامانه‌های ضد هوایی(اورلیکن،۲۵ و ۳۵ میلیمتری)، هدایت و کنترل عملیاتی تجهیزات پدافند هوایی، استفاده از اطلاعات دریافتی از ایستگاه‌های رادار و همچنین سامانه‌های شنود الکترونیکی مستقر در منطقه و بهره‌گیری از ستاد عملیات هوایی جنوب مستقر در پایگاه هوایی دزفول و با رعایت کامل اقدامات پدافند غیرعامل نقش مهم و تعیین‌کننده‌ای در کسب برتری هوایی نیروی هوایی ارتش و در نتیجه تسهیل شکست دشمن و آزادسازی خرمشهر ایفا کرد.
مهمترین ویژگی عملیات بیت‌المقدس نحوه حضور پدافند هوایی در عملیات مذکور بود و با توجه به اینکه تجهیزات پدافند هوایی ارتش پیش از شروع جنگ تحمیلی فقط جهت دفاع از پایگاه‌ها و ایستگاه‌های راداری تعریف شده بود اما در این عملیات استفاده از جنگ‌افزارهای پدافند هوایی در خطوط مقدم جنگ به‌صورت متحرک و نزدیکی لجمن (لبه جلویی منطقه نبرد) جلوه دیگری به این عملیات بخشید. با کشف بیش از ۱۶۰۰ فروند هواپیمای شکاری و بالگرد و انهدام ۵۳ فروند از هواپیماهای پیشرفته و ۳ فروند بالگرد دشمن بعثی و با تقدیم ۳۱ شهید و ۲۸ مجروح نقشی مهم و اساسی در موفقیت عملیات بیت‌المقدس ایفا نمود.
پدافند هوایی در عملیات والفجر ۸
نیروهای رزمنده در شرایطی می‌خواستند«عملیات والفجر-۸» را اجرا کنند که فاقد سیستم دفاع موشکی و ضدهوایی در صحنه نبرد بودند، زیرا سیستم‌های موشکی«هاوک» (موشک‌های هدایت شونده) که در اختیار نیروی هوایی قرار داشت برای این کار ساخته نشده بود، یعنی قابلیت جابجایی و تحرک سریع و لازم را نداشتند. به منظور ایجاد زمینه مناسب در مقابله با توان بالای نیروی هوایی ارتش بعثی صدام که از تنوع هواپیماهای پیشرفته که در آن زمان بهره‌مند بود، این مسئله نقطه قوتی برای او محسوب می‌شد.
با شرایط موجود نیاز به تاکتیک و طرحی‌نو جهت حضور پرقدرت، پرتحرک و با صلابت هر چه بیشتر پدافند هوایی در«عملیات والفجر-۸» بود. به همین دلیل فرماندهان، کارشناسان و کارکنان زبده و مجرب پدافند هوایی با برگزاری جلسات کارشناسی و تجزیه و تحلیل توان دشمن و بررسی و تحلیل تمام تاکتیک‌های احتمالی مورد استفاده دشمن و همچنین در نظر گرفتن مقدورات و توانمندی نیروهای خودی تصمیم به طراحی و اجرای تاکتیک‌های جدید «جنگ ناهمتراز» در بهره‌برداری از سامانه موشکی و راداری «هاوک» و سایر جنگ‌افزارهای پدافندی گرفتند.
در «عملیات والفجر۸» اندیشه‌ها، ابتکارات و طرح‌های دفاعی افسران جوانی همچون «شهید منصور ستاری» و«شهید عباس بابایی»، موقعیت و شرایط کنترل فضای منطقه عملیات را متحول کرد. به این ترتیب که قرار شد سایت‌های موشکی متحرک و سیستم و سامانه دفاع هوایی و موشکی هاوک، سیار و قابل جابجایی و تحرک ایجاد شود که این سایت‌ها در طول۲۴ ساعت شبانه‌روز جابجا شوند. با ابتکار و خلاقیت منحصر به‌فرد شهید سرافراز ارتش، شهید سرلشکر منصور ستاری، روش‌های نوین مورد استفاده پدافند هوایی در برابر حملات هوایی رژیم بعثی صدام متکی بر موارد؛ جابه‌جایی‌های ضربتی و فوق‌العاده سریع، پنهان ماندن تجهیزات از دید دشمن، فریب دشمن در ابعاد مختلف(الکترونیکی، حرارتی، فیزیکی و…) و ایجاد سایت‌ها و مواضع فریب، کوچک‌سازی جنگ‌افزارها و حذف تجهیزات اضافه در سازمان جنگ‌افزارها به‌منظور افزایش چالاکی و چابکی، رعایت دقیق اصول حفاظت اطلاعات و…بود تا ضریب موفقیت افزایش یابد.
با هدایت و کنترل قرارگاه عملیاتی پدافند هوایی رعد، تا پایان عملیات آمار هواپیماها و بالگردهای ساقط شده به‌وسیله یگان‌های موشکی پدافند هوایی و جنگنده‌های نیروی هوایی و هوانیروز به ٧٠ فروند هواپیما و ١٠ فروند بالگرد رسید.
پدافند هوایی و تامین اقتصاد جنگ
پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، اقتصاد کشورمان به شدت متکی بر درآمدهای نفتی بود. در آستانه اجرای برنامه‌ها و اقدام در جهت خودکفایی و همچنین کاهش وابستگی به نفت برای ایجاد تحول در اقتصاد کشور، جنگی هشت ساله از سوی رژیم بعثی عراق بر ما تحمیل شد. این جنگ موجب شد بخشی از بودجه کشور به امور دفاعی تخصیص یافته و بخش زیادی از سرمایه‌های انسانی و سایر منابع در امور جنگ اختصاص یابد. از سوی دیگر، جنگ تحمیلی باعث اشغال بخشی از اراضی حاصل خیز و واحدهای اقتصادی ایران شد و در نهایت اصلاح ساختار اقتصاد و بهبود مدیریت آن را با مشکلات بسیاری رو به رو کرد.
همزمان با گسترش جنگ، آزادسازی مناطق اشغالی و به هم خوردن توازن نظامی به نفع جمهوری اسلامی ایران، کشورهای غربی و برخی از کشورهای حامی رژیم بعث منطقه برای جلوگیری از پیروزی کشورمان، فشارهای اقتصادی خود را تشدید کرده و با تجهیز عراق برای حمله به مراکز اقتصادی، پایانه های نفتی و نفتکش‌های حامل نفت ایران، درصدد تضعیف هرچه بیشتر توان اقتصادی ایران گام برداشتند. در این ایام، پدافند هوایی با استقرارسامانه های پدافندی در پالایشگاه‌ها، تلمبه خانه ها، پتروشیمی ها، نیروگاه‌ها، سدها و پایانه های نفتی همچون جزیره خارک، اسکله‌ها، ذوب آهن، مشارکت فعالانه در تأمین امنیت هوایی نفتکش ها، تنگه هرمز و… همراه با سایر نیروهای مسلح کشور، تمامی مساعی و تلاش خود را در حفظ و حراست از مبادی درآمدی کشور به کار بسته و به قدر توان خود در این راه کوشید.
پدافند هوایی و دفاع از جزایر
جزیره خارک یکی از مهمترین جزایر موجود در خلیج فارس است که علی رغم وسعت کم، دارای اهمیت فراوانی از لحاظ تجاری، اقتصادی، نظامی و تاریخی است. این جزیره خارک به عنوان بزرگ‌ترین بندر صادراتی نفت خام کشور شناخته می شود.
همزمان با شروع جنگ تحمیلی، انهدام منابع حیاتی، اقتصادی و تاسیسات نفت به عنوان یکی از اهداف مهم و راهبردی دشمن به منظور از بین بردن توان اقتصادی ومنابع مالی کشور ما که عموماً از طریق نفت خام تامین می شد در دستور کار رژیم بعث عراق قرار گرفت. در واقع دشمن می‌کوشید با از بین بردن تأسیسات این جزیره و درگاه‌های منتهی به آن، در روند ادامه و پشتیبانی جنگ و زندگی روزمره مردم وقفه ایجاد کند.
از این رو در طول هشت سال دفاع مقدس، جزیره خارک ۲۸۸۸ بار مورد هجوم حملات هوایی و موشکی دشمن متجاوز قرار گرفت. با این وجود پدافند هوایی با بهره گیری از تجهیزات دفاع هوایی زمین پایه مستقر در خارک و خارکو، هواپیماهای نهاجا و سامانه های پدافندی مشتمل بر رادار دریایی و سامانه‌های دفاع هوایی زمین و دریا پایه در اختیار نیروی دریایی راهبردی ارتش کوشید تا با قدرت هرچه تمام‌تر به مسئولیت خود در دفاع از شریان‌های حیاتی اقتصاد کشور یعنی جزیره خارک به نحو شایسته عمل کرده و همزمان به انجام سایر وظایف ذاتی و محوله به خود بپردازد.
پدافند هوایی و جنگ نفتکش ها
از دیگر اقدامات پدافند هوایی ارتش در جنگ تحمیلی حفاظت از کشتی‌ها و نفتکش‌های ایرانی در برابر حملات هوایی بعثی‌ها در کنار خلبانان تیز پرواز نیروی هوایی ارتش بود. اگرچه اذیت و آزار کشتی‌ها و نفتکش‌های ایرانی توسط عراق از همان ابتدای جنگ وجود داشت اما حضور ناوهای آمریکایی در سال ۱۳۶۵ و پس از عملیات کربلای ۵ در خلیج فارس، جنگ نفتکشها را وارد فاز جدیدی کرد.
تحویل هواپیماهای اجاره‌ای سوپراتاندارد از سوی فرانسوی‌ها تا اندازه‌ای مشکلات عراقی‌ها در خصوص برد کوتاه و مداومت پروازی کم را برطرف کرد، اما تلاش‌های بی‌وقفه نیروی هوایی و پدافند هوایی منجر به باز پس گیری سوپر اتانداردها توسط فرانسوی‌ها در ۱۹۸۵ شد. در آن مقطع پدافند هوایی علاوه بر دفاع از جزایر ارزشمند خلیج فارس و تاسیسات نفتی مستقر در آنها، با حضور مستقیم بر روی کشتی‌ها وحتی نفتکش‌های ایرانی در برابر حملات هوایی رژیم بعث عراق (حملات مستقیم،حملات موشکی و…) مقاومتی سرافرازانه را به رخ جهانیان کشانده بود. استقرار رادارهای اسکایگارد، اورلیکن، توپ‌های ضدهوایی ۲۳میلیمتری، ۳۵ میلیمتری، دوش پرتاب‌ها و… بر روی عرشه کشتی‌ها تجربه جدیدی برای فرماندهان و کارکنان پدافند هوایی بود. تلاش فراوان دلیرمردان پدافند هوایی منجر به این شد که این مورد جدید تجربه موفقی برای جمهوری اسلامی ایران محسوب شود. در جنگ نفتکشها پدافند هوایی ۵۵ فروند هواپیمای دشمن ساقط و تعداد ۳۱۴۵ نفتکش تحت حفاظت پدافند هوایی به‌سلامت عبور کردند.
بنا بر اسناد به جای مانده از آن دوران اکثر حملات موشکی عراقی‌ها به دلیل توان بالای عملیاتی پدافند هوایی و هماهنگی مناسب خلبانان قهرمان نیروی هوایی ارتش با شبکه عظیم و گسترده پدافندی ناموفق بود.
پدافند هوایی و حفاظت از شخصیت‌ها
تأمین دفاع هوایی از محل استقرار شخصیت‌های مهم نظام جمهوری اسلامی ایران و حفاظت از چهره های برجسته نظام در بازدید از مناطق عملیاتی، یکی دیگر از نقش‌های مهمی بود که پدافند هوایی ارتش در طول هشت سال دفاع مقدس و پس از آن دوران به خوبی هر چه تمام‌تر از عهده آن برآمده است.
در طول جنگ تحمیلی حدود ۶۶۸ فروند از جنگنده و بالگردهای عراقی توسط پدافند هوایی سرنگون شدند. ضمن اینکه تعداد زیادی از خلبانان عراقی اسیر و یا به دلیل سرنگونی بالگردشان توسط پدافند هوایی کشته شدند. مجموع تجاوزات کشف‌شده عراق به‌وسیله سامانه‌های پدافند هوایی ایران در هشت سال دفاع مقدس حدود ۴۸هزار مورد (توسط رادارها، پست‌های دیده‌بانی و شنود) بوده است و حدود ۲۵ هزار مورد را نیز با اقدامات تاکتیکی خنثی کرده است. همچنین تعداد ۷۰۰ پست دیده‌بانی در مسیر نقاط کور راداری و دالان‌های نفوذی نیز عملیاتی شد.
در این راه پرافتخار پدافند هوایی در دفاع از آرمان‌های والای جمهوری اسلامی ایران، ۴۱۸ شهید، ۴۵۹ جانباز و۴۴ آزاده تقدیم نمود. طبق تدابیر فرماندهی معظم کل قوا(مدظله العالی) دهم شهریورماه به عنوان روز نیروی پدافند هوایی نام‌گذاری شده است و این نیروی عملیاتی با کارکنان مؤمن، متعهد، خلاق و خوش‌فکر، ایثارگر و متخصص خود با طراحی، ساخت و به‌کارگیری انواع سامانه‌های پدافندی، راداری، موشکی و دفاع هوایی و با انجام آموزش‌های مورد لزوم و تمرینات متعدد، آمادگی خود را ارتقاء داده و بطور ۲۴ ساعته در بیش از ۴۰۰ نقطه کشور مأموریت مراقبت و دفاع هوایی از آسمان کشور را با جدیت ادامه می‌دهند و روزانه بیش از صدها پرواز عبوری از آسمان کشور را رصد و پایش می‌نمایند تا درصورت هرگونه تعرضی با استفاده از سامانه‌های موشکی و هواپیماهای رهگیر آماده به کار، علیه هرگونه تجاوزی با قدرت و اقتدار اقدام نمایند.
انتهای پیام
