فقط یک هفته و دیگر هیچ!
گروه سیاسی کا 118- پرونده ویژه «عقل جنگ»: «ارتش ما که موافق پیش‌بینی‌ها، موافق اظهارنظرهای فرماندهانش و دیگران، که به صورت کتبی نیز موجود است، قادر نبود یک هفته بیشتر در برابر دشمن در خوزستان بایستد…»
این جملات، ۵۷ روز پس از آغاز رسمی جنگ ایران و رژیم صدام، به قلم فرمانده وقتِ کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی، آقای «ابوالحسن بنی صدر» در روزنامه «انقلاب اسلامی» منتشر شد.
صرف نظر از چنین افشای ابلهانه اطلاعات «فوق سری» کشور به صورت عمومی، یک سوال در ذهن اهلِ دقت ایجاد می‌شود. این برآوردِ قدرت نظامی که «به صورت کتبی نیز موجود است» چه زمانی انجام شده است؟
هیچ کس جز شخص بنی صدر نمی‌تواند به صورت دقیق به این سوال پاسخ بدهد اما اندکی کنکاش در منابعی پراکنده، نکات جالب توجهی را تا حدودی روشن می‌کند.
بنابر قرائن، بنی صدر، در نخستین روز جنگ، طی جلسه‌ای با شورای نظامی خود (با شورای عالی دفاع اشتباه نشود. این شورا تا سه هفته پس از شروع جنگ، تشکیل نشد) با اصرار و تکیه بر اظهارات حاضران در جلسه، چنین جمع‌بندی می‌کند که توان رویارویی با ارتش بعث وجود ندارد و در صورت بروز چنین اشتباهی، فاجعه شهریور ۱۳۲۰ تکرار خواهد شد و باید به فکر راه دیگری «به جز جنگ» باشیم.
وی نظامیان را ترغیب می‌کند تا گزارش توان بسیارمحدود خود را به نماینده امام در شورای عالی دفاع (آیت‌الله خامنه‌ای) تحویل دهند تا «امام» در جریان قرار بگیرند.
بیشتر بخوانید:
ضربه‌ای که همه دنیا صدایش را بشنود
وقتی سپهسالار مشغول بازی بود
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، در خاطرات خود درباره وقایع روز ۳۱ شهریور، اشاراتی به دریافت گزارشات فرماندهان قوای مسلح مبنی بر «نمی توانیم بجنگیم» کرده و می‌گوید که این گزارشات را به امام خمینی منتقل کرده و بنابر نقل ایشان، واکنش حضرت امام، این بود که با توکل به خدا مقاومت کنید و بجنگید و دشمن را عقب برانید.
وی پیام امام را عینا به بنی صدر و شورای نظامی منتقل می‌کند. بنی صدر اما در برابر این پیام امام، کوتاه نمی‌آید و جمعی از سیاسیون و نظامیان را مجاب می‌کند که به محضر رهبر انقلاب رفته و اوضاع را تشریح کنند.
نتیجه اینکه روز پنجم مهرماه برای دیدار مقامات کشوری و لشکری با امام مشخص می‌شود؛ جلسه‌ای که بنی صدر به بهانه‌ای از حضور در آن شانه خالی می‌کند و خانه امام را ترک می‌نماید اما در یادداشت‌های روزانه خود به فحوای آن اشاراتی دارد: «امام فرماندهان نیروها را پذیرفتند و کلام تشویق آمیز پرهیجانی خطاب به آن ها فرموده بودند که در روحیه آن ها بسیار اثر گذاشته بود.»
این جملات، گرچه مبهم و کلی است و نکته دقیقی از محتوای مذاکراتِ پنجم مهرماه را بیان نمی‌کند اما تاکید وی بر موضوع «روحیه» مشخص می‌نماید که فرماندهان در چه فضایی به محضر امام خمینی رفته‌اند.
بنی صدر بلافاصله ماجرایی دردناک را بیان می نماید: «(از خانه امام)به ستاد ارتش بازگشتم و بلافاصله از جبهه های مختلف اطلاعات خواستم. معلوم شد که وضع در جبهه خوزستان به خرابی گراییده و دو تیپ زرهی دشمن، از خط مستقیم به سوی اهواز آمده و اهواز در تیربرد توپخانه آن ها قرار گرفته است».
به این ترتیب، درست زمانی که رجال کشوری و لشکری، ناامید و فاقد روحیه، در خانه امام خمینی، با هدف انتقال این موضوع به ایشان که ناگزیر به در پیش گرفتن راهبردی به جز جنگ هستیم، گرد آمده بودند، (با توجه به برد توپخانه عراق)، دو تیپ زرهی متجاوزین، تا فاصله ۱۵ تا ۲۰ کیلومتری از بزرگترین شهر استان خوزستان پیشروی کرده و بارانی از گلوله توپ بر شهر می‌بارید.
همزمان با این وقایع، اجلاس شورای امنیت سازمان ملل متحد با موضوع ایران و عراق (توجه شود: «ایران و عراق»، نه «جنگ ایران و عراق») آغاز شده بود که منجر به تصویب «قطعنامه ۴۷۹» گردید.
در این قطعنامه از تجاوز ویرانگر حدود ۴۰ هزار نظامی عراقی در خطی به طول ۱۰۰۰ کیلومتر، با عنوان «وضعیت رو به گسترش میان ایران و عراق» یاد شده و در ۵ بند، از دو کشور خواسته شده بود قوه قهریه را کنار گذاشته و با پذیرش میانجی‌گری‌های بین المللی، اختلافات خود را از طریق مسالمت آمیز حل کنند.
نگاهی از سر تامل به این حوادث، پس از سال‌های متمادی، به خوبی نشان می‌دهد که وقتی فرمانده کل قوا، نیروهای تحت امر خود را به عدم پذیرش مسئولیتِ خطیر مقاومت در برابر دشمن، به دلیل کمبود عده و عده فراخوانده و آنان را به مسیری «به جز جنگ» رهنمون می شود، به چه راه حلی نظر داشته است و این تصمیم تاریخی رهبری انقلاب بود که فرماندهان تضعیف روحیه شده و سیاسیون نه چندان امیدوار را تهییج کرده و به مقاومتی جانانه وا می دارد. شاید از این منظر بتوان روز پنجم مهر ۱۳۵۹ را، نقطه آغاز مدیریت جنگ به شمار آورد.
مسئولان و فرماندهان از منزل امام به ستادهای عملیاتی یا به خطوط مقدم در خوزستان عزیمت کردند و طی چند روز، آشفتگی حاکم بر مدافعینِ مناطق مورد حمله قرار گرفته، رو به آرامش و سازمان دهی محسوسی نهاد.
روز هفتم مهر ماه بود که حدود ۳۰ پاسدار از اهواز، به فرماندهی شهید علی غیوراصلی، با شبیخونی به ستون‌های زرهی ارتش بعث، آنان را تا نزدیک مرز عقب راندند و تحولی عظیم در جبهه خوزستان ایجاد نمودند.
گرچه دشمن چند روز بعد با پاتکی سنگین، مجدداد تا حوالی سوسنگرد پیشروی کرد و خرمشهر و آبادان کماکان در تنگنای خونینو دردناکی قرار داشتند اما شبیخونِ مزبور، روح تازه ای در کالبد مدافعان خوزستانی دمید.
در سایر جبهه ها نیز تحرکات جدی آغاز شد. شهید چمران و آیت الله خامنه ای که پس از پیام امام در پنجم مهر، خود را به خوزستان رسانده بودند، طی مدت کوتاهی، کانونی جهادی به نام «ستاد جنگ های نامنظم» را تشکیل دادند که تا ۱۸ ماه بعد، از اصلی ترین مراکز سازماندهی قوای دفاعی غیرکلاسیکِ کشور در جبهه خوزستان بود.
صدام و دار و دسته‌اش در بغداد، تنها دو تا سه روز پس از جلسه پنجم مهر در منزل امام خمینی، متوجه شدند که پیاده‌روی های اداری نظامیان در روزهای نخست جنگ، دیگر تکرار نخواهد شد و رویای جنگی برق آسا با نتیجه سقوط استان خوزستان، دیگر امکان تحقق ندارد؛ جنگی که بنا بود بین سه روز تا یک هفته، به نتیجه نهایی برسد، حالا پس از ده روز، تنها یک گزینه را در برابر صدام قرار داده بود: تکمیل اشغال خرمشهر، آبادان، سوسنگرد و بستان و حفظ همین چهار شهر، به عنوان دستاورد این لشکرکشی عظیم.
اما تاریخ، مسیر خود را می رفت و تقدیر، سودای دیگری داشت.
ادامه دارد …
