وقف؛ از ذهنیت تا فطرت به زبان نواده «مریم‌بیگم» کرمان
مصاحبه با فاطمه صدر میرحسینی در چند نوبت به صورت تلفنی و حضوری انجام شد؛ اهل خودستایی یا بزرگ‌نمایی درباره خودش، موقوفه و اقدامات خاندانش نیست و به زور باید حرف از زیر زبانش بیرون کشید. وی کارشناس میکروبیولوژی و عضو فوق ممتاز انجمن خوشنویسان ایران نیز است که غیر از ساماندهی اداره موقوفه و امور شخصی، گاهی خطاطی هم می‌کند.
هشت سال است از سال ۹۳ و بعد از درگذشت پدر، موقوفه مریم بیگم شامل زمین‌های وقفی عموما با کاربری مسکونی را در شهر کرمان مدیریت، در عین حال خیلی خوش‌صحبت است و با جزییات مسائل را بیان می کند.
پدربزرگ متولی کنونی موقوفه مذکور، ابوالحسن صدر میرحسینی، نتیجه مریم بیگم است؛ ابوالحسن در دهه های ۲۰ و ۳۰ خورشیدی شهردار وقت کرمان و نماینده مردم این شهر در مجلس شورای ملی نیز بوده است.
وقتی از ارتباط و تعاملش با مستاجران موقوفه می‌گوید آنقدر واژگان را با حساسیت انتخاب و با حرارت روایت می‌کند که خواسته یا ناخواسته ارتباط دوستانه و دلسوزانه بین آنان هویدا می‌شود و تاکید می‌کند که در این ارتباط ماهیت وقف، زنجیره کار خیری که از یک جایی در زمانی از تاریخ توسط فردی شکل گرفته و توسط هرکدام از ما یا مستاجران ادامه پیدا می کند را برایشان شرح می دهد تا ذهنیتشان نسبت به وقف آنچه باشد که واقعا هست.
مریم‌بیگم را زنی بسیار روشنفکر در زمان خودش می‌داند؛ بانویی که به زعم وی تنها نوع نگارش وقف‌نامه‌اش خود نشان از روشنفکری او دارد زیرا اجازه داده یک خانم هم بتواند متولی موقوفه باشد.
فاطمه صدر میرحسینی متولی موقوفه مریم بیگم دهم مهرماه امسال در «همایش ملی یاوران وقف »با حضور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، رییس سازمان اوقاف و امور خیریه کشور و دیگر مسئولان کشوری به عنوان متولی برتر کشور معرفی شد. در این همایش کشوری تنها دو نفر در سطح کشور معرفی شدند و از صدر میرحسینی به عنوان متولی برتر تجلیل به عمل آمد.
در این زمینه بیشتر بخوانید:
نکته مهمی که متولی موقوفه مریم بیگم به آن تاکید داشت فاصله ای است که از نظر وی بین ذهنیت عده زیادی از شهروندان به مقوله وقف تا میل ذاتی و فطری آنان به این موضوع، از نزدیک مشاهده کرده است.
در این مصاحبه درباره چرایی انتخاب به عنوان متولی برتر و سایر ابعاد فرهنگ وقف، همچنین معرفی بیشتر موقوفه مریم بیگم کرمان صحبت شد که در ادامه از نظر مخاطبان می گذرد، اما نکته مهمی که متولی موقوفه مریم بیگم در خلال مصاحبه به آن تاکید داشت موضوع فاصله ای است که از نظر وی بین ذهنیت عده زیادی از شهروندان به مقوله وقف تا میل ذاتی و فطری آنان به این موضوع، از نزدیک مشاهده کرده است.
می‌گوید: بسیاری از شهروندان را دیده ام که ابتدا نگاه مناسبی به وقف و چرایی ضرورت پرداخت اجاره‌بهای واحدهای مسکونی که درزمین های وقفی قرار دارد، ندارند؛ حتی بعضی از آنان ابتدا از پرداخت اجاره املاک وقفی که در آن ساکن هستند امتناع می‌کنند اما وقتی در تعامل و صحبت بیشتر با آنان در جریان ماهیت وقف، نحوه اجرای نیات واقف و خدماتی که از این طریق انجام می‌شود قرار می گیرند نگاهشان تغییر و مشتاقانه اقدام به پرداخت اجاره می‌کنند زیرا می بینند بی آنکه خواسته باشند، در کاری خیر شریک شده اند و این برایشان لذتبخش است.
وقتی با این پاسخ خبرنگار مواجه می‌شود که البته عملکرد سازمان متولی در این زمینه چه در فعالیت های فرهنگی و رسانه ای و چه نحوه تعامل و برخورد با بهره برداران موقوفه ها نیز در این ذهنیت نقش دارد، ضمن تایید موضوع ادامه می‌دهد که وقتی به عنوان متولی موقوفه روی کوچک‌ترین مسائل مرتبط در تماس با مردم وقت می گذارد و برای بهره برداران ارزش قائل می‌شود طبیعتا نتیجه بهتری هم می‌گیرد.
در ادامه ماحصل مصاحبه خبرنگار کا 118در استان کرمان را با صدرمیرحسینی متولی موقوفه مریم بیگم می‌خوانید:
س: ابتدا مریم بیگم و موقوفه این بانو را بیشتر معرفی کنید:
ج: مریم بیگم نواده میرزا حسین خان حاکم کرمان در زمان زندیه بود، مادر وی، خواهرزاده میرزا حسین وزیر، از وزیران زمان قاجار و همسر وی نیز میرزا ابراهیم نواده همان میرزا حسین خان است.(۱)
مریم بیگم طبق وصیت‌نامه خود در حرم مطهر حضرت ابا عبدالله الحسین (ع) در کشور عراق مدفون است.
بدون شک وقفیات مریم بیگم به‌عنوان یکی از بزرگترین وقفیات یک زن در تاریخ کرمان ماندگار خواهد ماند. مریم بیگم چهار فرزند شامل ۲ پسر و ۲ دختر داشت
که براساس این وقفنامه که مربوط به سال ۱۲۷۹ هجری قمری است فرزند اکبر و ارشد خود میرزا ابوالحسن را متولی و فرزند دیگر خود میرزا غلامحسین را ناظر قرار داده و تعیین متولی و ناظر لاحق نیز با متولی و ناظر سابق است.
من نسل پنجم از پسر بزرگ ایشان میرزا ابوالحسن هستم که از سال ۹۳ براساس وقفنامه و توسط متولی سابق مرحوم پدرم نظام الدین صدرمیرحسینی به عنوان متولی انتخاب شدم و مشغول به کار هستم.
نیات وقفنامه مذکور شامل: وجوه بِر(اعانت ضعفا و صلحای مومنین)، مراسم عزاداری در ماه‌های محرم، صفر، ماه مبارک رمضان، هفته خوانی، اعانت زوار و (تامین) روشنایی حرم ائمه در مشهد، کربلا، نجف و کاظمین است که هرسال باید انجام شود. اراضی موقوفه نیز در سطح شهر کرمان و اکثرا با کاربری مسکونی است.
س: در مورد نیت وجوه بِر بیشتر توضیح دهید، بر اساس کدام اولویت ها این بخش را هزینه می‌کنید؟
ج: وجوه بِر طبق وقفنامه اعانت ضعفا و صلحای مومنین است که اولویت خود را در این بخش بویژه در چندسال اخیر که وضع معیشتی جامعه چندان مناسب نیست برای کمک به بیماران صعب العلاج نیازمند و تامین بخشی از نیازهای معیشتی آنان گذاشته ایم که پس از بررسی کامل، کمک به آنان را در دستور کار قرار می دهیم.
در این زمینه علاوه بر بیماران نیازمند که ممکن است خودشان مراجعه کنند، با نهادها و موسساتی چون دانشگاه علوم پزشکی، بیمارستان شهید بهشتی، انجمن خیریه بیماران سرطانی یاس، انجمن خیریه کودکان سرطانی کمک، بهزیستی، هلال احمر و دیگر موسسه های خیریه نیز (برای شناسایی بیماران نیازمند و تایید شرایط بیماران) همکاری داشته ایم؛ ضمن اینکه در سال‌های اخیر اهدای بسته های معیشتی هم از این بخش نیت واقف هزینه شده است.
س: در صحبت های قبل از مصاحبه از تصور و ذهنیت مردم نسبت به وقف گفتید، این موضوع را باز کنید چون به نظر می‌رسد بین میل ذاتی و فطری انسان ها به وقف با ذهنیتشان هم اکنون در جامعه فاصله است که جای کار جدی در سازمان های متولی مثل اوقاف و کار رسانه ای و فرهنگی دارد.
ج: بله دقیقا یکی از کارهایی که بخش زیادی از وقتم را برای آن گذاشته‌ام آشناکردن بیشتر مستاجران موقوفه نسبت به وقف، نیات واقف و مسائل مرتبط با آن است؛ من هر روز به جز مواقعی که نیاز به پیگیری خارج از دفتر موقوفه داشته باشد تمام وقت خود را در محل کار پاسخگوی مستاجران هستم.
برای مستاجران اینطور توضیح می دهم: وقف یک زنجیره خیر است که توسط واقف آغاز می شود، توسط مستاجر ادامه می یابد و توسط متولی به مقصد می‌رسد که قرار گرفتن در این زنجیره سعادتی است برای مستاجر که دانسته یا ندانسته ولو با پرداخت اجاره‌ای ناچیز در یکسری اعمال خیر که نیات واقف هستند شریک می‌شود. از طرفی تاکید می‌کنم چنانچه مستاجر همکاری نکند زنجیره ناقص می‌شود و مقصود واقف حاصل نخواهد شد زیرا بدینگونه مانع از انجام عمل خیر شده است. شاید دلیل برخی نگاه های متعصبانه بعضی مردم در گذشته که مثلا خیلی تمایل به خرید زمین یا منزل وقفی نداشتند نیز همین نکته و ترس از عواقب همین موضوع بوده است که به نظرم با توضیح شفاف و مواجهه مناسب با افراد درگیر با این پدیده، به نظرم خیلی ذهنیت ها تغییر می کند.
خیرخواهی در فطرت ما انسان هاست؛ هرچه مردم شناخت بیشتری از نتایج و آثار مثبت کارها و همراهی‌شان در زمینه وقف پیدا کنند با شور و اشتباق بیشتری همکاری می‌کنند و حلقه های این زنجیره با انرژی مضاعف تری دست به دست هم می دهد و مقصود نیز دلنشینن تر حاصل می‌شودس: مردم این حرف‌ها را از شما می پذیرند؟
ج: بله اکثرا می پذیرند و همراهی لازم را دارند، ما در موقوفه این تغییر ذهنیت و همراهی را بسیار تجربه کرده‌ایم. خیرخواهی در فطرت ما انسان هاست؛ هرچه مردم شناخت بیشتری از نتایج و آثار مثبت کارها و همراهی‌شان در زمینه وقف پیدا کنند با شور و اشتباق بیشتری همکاری می‌کنند و حلقه های این زنجیره با انرژی مضاعف‌تری دست به دست هم می دهد و مقصود نیز دلنشینن‌تر حاصل می‌شود. زیبایی های این مسیر که شاهد آن هستم بسیار بیشتر از چیزی است که فکرش را بکنید و هر جا که مجالی باشد برای مستاجران بازگو می کنم، حتی اگر جایی لازم باشد با مستندات. ما اینجا در موقوفه چیزی برای پنهان کردن نداریم و این تاثیر بسیار مثبتی در ذهنیت افراد نسبت به موقوفه ایجاد می‌کند و همین امر باعث شده بیش از ۹۰ درصد مستاجران ما اجاره‌هایشان را به طور منظم پرداخت کنند.
س: پس، از جمله دلایل انتخاب شما به عنوان متولی برتر نیز همین هاست؟
ج: سوال بسیار سختی است پاسخ آن را باید از مسئولان سازمان اوقاف که این گزینش را انجام داده اند بپرسید، اما تا آنجا که مطلعم در این همایش فعالان حوزه های مختلف وقف که دارای شاخصه هایی در سطح ملی بودند معرفی شدند و حتما مسائل متعددی مد نظر قرار گرفته که به نظرم علاوه بر سعی در اجرای امینانه نیات واقف، احیای موقوفه نیز مهمترین عامل در این گزینش بوده است.
س: جالب است واقف خانم بوده شما هم اولین متولی خانم این موقوفه هستید.
ج: بله من پنجمین متولی هستم و چهار متولی قبلی همگی مرد بودند که یکی از دلایل روشنفکری مرحومه واقف از نظر من نیز همین نگاه به دور از تعصب و باور ایشان در جامعه ۱۷۰ سال قبل در توانمندی یک زن برای مدیریت این مسئولیت خطیر بوده است.
س: مطلع شدم این دومین بار است که عنوان متولی برتر کشور را کسب می کنید.
ج: بله اولین بار در سال ۹۸ بود و امسال نیز برای دومین بار و اگرچه انتخاب به عنوان متولی برتر کشوری افتخاری برای استانم به حساب می آید، از این هم بسیار خوشحالم که ارتباط صمیمانه با مستاجرانم دارم و به من اعتماد کرده اند.
این نوع ارتباط هم از آنجا شروع شد که بدون آنکه بخواهم برای همه کارهای موقوفه وکیل بگیرم، همه امور موقوفه را شخصا مدیریت می کنم و خوشحالم که مسئولیت موقوفه را اگرچه کاری بسیار سخت و وقت گیر است برعهده گرفته ام زیرا برکات بسیار زیادی در نتیجه آن در زندگی شخصی خودم و خانواده نیز مشاهده کرده ام.
——————————————————————————————————————————————————–
۱. کتاب جغرافیای کرمان تالیف احمدعلی خان وزیری کرمانی به کوشش دکتر ابراهیم باستانی پاریزی(ص۶۹)
