فرهنگ و هنر

دیوان‌سالاری اسلامی، متأثّر از دیوان‌سالاری ایرانی است

به گزارش کا 118از روابط عمومی سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران، همزمان با اولین روز هفته کتاب، تازه‌­ترین اثر سیدصادق سجادی با عنوان وزارت و دیوان­سالاری ایرانی در عصر اسلامی مورد نقد و بررسی قرار گرفت.

سیدصادق سجادی مولف اثر، در توضیح بخش‌­های مختلف این کتاب گفت: موضوع کتاب وزارت و دیوان­سالاری ایرانی در عصر اسلامی درباره چگونگی ایجاد نهادهای حکومتی و دیوانی در دوران اسلامی و خلافت عباسی است و تدوین این کتاب با گردآوری مقالاتی در سال ۱۳۶۵ انجام شده است.

وی افزود: فصل اول این کتاب، به موضوع دیوان‌سالاری ایرانیان از دبیری تا وزارت پرداخته است. دیوان‌سالاری در حکومت‌های اسلامی و دستگاه خلافت متاثر از دیوان‌سالاری ایرانی بوده است و تقریبا از دوران اموی و زمان خلافت عبدالملک مروان، حضور خاندان‌های دبیران و دیوانی ایرانی در دیوان‌سالاری ان دوره دیده می­‌شود.

سجادی اظهار کرد: در ایران خاندان‌هایی وجود داشته که به نسل‌های بعد از خود، آموزش دبیری می­‌دادند؛ چراکه خاندان‌های دیوان‌سالار در ایران وجود داشته‌­اند و بر همین اساس در حوزه دریافت خراج و مالیات، آموزش‌ها و مهارت‌های قابل توجهی وجود داشته است.

مولف کتاب وزارت و دیوان­‌سالاری ایرانی در عصر اسلامی بیان کرد: رساله‌ها و نوشته‌هایی درباره دیوان‌سالاری ایرانی و تأثیر آن بر دستگاه خلافت نوشته شده است. از دوران ساسانی، انتقال دانش دبیران و دیوان‌سالاری به حاکمان اسلامی شروع شد که پس از فتح ایران توسط اعراب نیز شاهد سپرده شدن اداره برخی از موضوعات به ایرانیان هستیم.

وی با بیان این مطلب که از زمان حجاج، برخی اسناد از زبان پهلوی به عربی ترجمه شده است؛ گفت: در ترجمه این اسناد، اصول محاسباتی تغییر نکرد و صرفا زبان ثبت، عوض شد و همین امر موجب نیازمند شدن حکومت‌ها به دبیران و خاندان‌های دیوان­سالار ایرانی شد.

مولف کتاب وزارت و دیوان­سالاری ایرانی در عصر اسلامی خاطرنشان کرد: نگاه به دیوان‌سالاری در عصر اسلامی متاثر از دیوان‌سالاری ایرانی است و این موضوع سرفصل تازه پژوهشی برای پژوهشگران تاریخ ایران و تاریخ اسلام فراهم می­‌کند.

وی عنوان کرد: در ابتدای کتاب تلاش شده است تا ابتدا اصطلاحات تعریف و سپس به موضوعات دیگر پرداخته شود تا خواننده نسبت به موضوعات مطرح شده، آگاهی نسبی داشته باشد.

وزارت و دیوان­سالاری ایرانی در عصر اسلامی دانش­نامه دیوان‌سالاری است

علی بهرامیان پژوهشگر و کارشناس حوزه کتاب گفت: در طول تاریخ، چندین کتاب درباره نهاد وزارت و دیوان‌سالاری نوشته شده است، اما با نگاه‌ به کتب حوزه دیوان‌سالاری، کمتر کتابی به جامعیت کتاب «وزارت و دیوان­سالاری ایرانی در عصر اسلامی» بوده است.

وی افزود: لازم است در بزنگاه‌های تاریخی، نقش وزرا در تاریخ با جدّیت بیشتری مطالعه شود، خلاف عقیده برخی، تمامی زیرساخت‌های اداری و دیوانی با حمله اعراب به ایران از بین نرفته، بلکه در حکومت‌های بعدی نیز جایگاه خود را حفظ کرده است. در حمله مغولان نیز همین­گونه است که شاهد نقش‌­آفرینی و ادامه حضور دیوان‌سالاری ایرانی در دستگاه‌ حکومتی مغولان بوده‌ایم و این موضوع اهمّیت نقش و فعالیت وزرا در حکومت‌های ادوار تاریخ را نشان می‌دهد.

بهرامیان با بیان اینکه در طول تاریخ، کتاب‌­هایی درباره نهاد وزارت و دیوان‌سالاری نوشته شده است، گفت: با نگاه‌ دقیق به کتاب‌­های حوزه دیوان‌سالاری متوجه این مهم می‌­شویم که کمتر کتابی به جامعیت کتاب وزارت و دیوان­سالاری ایرانی در عصر اسلامی به موضوع دیوان­ سالاری در ادوار مختلف پرداخته است.

وی تصریح کرد: به اعتقاد من این کتاب دانشنامه‌ای مختصر در حوزه دیوان‌سالاری فراهم کرده و امید است این موضوع ادامه داشته باشد و کتابنامه و دانشنامه دیوان‌سالاری توسعه پیدا کند.

این پژوهشگر و کارشناس حوزه کتاب ادامه داد: تاریخ­‌نگاری در ابتدا توسط محدثان و فقها صورت می­‌گرفت، اما به مرور شاهد تاریخ­‌نگاری توسط دبیران و وزرا بوده ­ایم که تا دوره پهلوی اول نیز ادامه داشته است. اما موضوعی که جای آن خالی است، نقل و نقد اقوال دیگران درخصوص دیوان و وزرا است و توجه به این موضوع می‌تواند مورد توجه و پیگیری دانشجویان و محققان قرار گیرد.

بهرامیان یادآور شد: یکی از مواردی که باید به آن پرداخت، تفاوت‌ها و رقابت‌های حکومت‌هادر تشکیل و اداره دیوان‌ها است که این موضوع در حوزه دیوان‌سالاری، قابل پژوهش است.

امتیاز این اثر، تسلّط نویسنده به منابع مفید و مرتبط با موضوع است

غلامرضا امیرخانی منتقد کتاب، در نشست نقد و بررسی کتاب وزارت و دیوان­سالاری ایرانی در عصر اسلامی، استفاده از منابع مرتبط با موضوع را امتیاز این کتاب برشمرد و گفت: تسلط نویسنده کتاب به منابع مفید و مرتبط با موضوع، از جمله امتیازهای این اثر است؛ به‌خصوص که جستجو و به‌کارگیری منابع عربی و فارسی در زمانی که اینترنت رایج نبوده، قابل تحسین است.

وی یادآور شد:‌ موضوعی که سیدصادق سجادی مولف کتاب روی آن کار کرده، پژوهش تازه­ ای است که همچنان می‌­توان در این حوزه تحقیق کرد. کتاب وزارت و دیوان­سالاری ایرانی در عصر اسلامی دارای مقاله­‌های جالب و نکات خواندنی است که مطالعة آن را به علاقه‌مندان، توصیه می‌­کنم.

مقالات مرتبط

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا